Propriocepcja wynika z każdego naszego ruchu. Na wstępie odpowiemy na pytania:
Receptory w mięśniach i stawach dostarczają nam informacji o naszych ruchach, naszej postawie i pozycji naszego ciała w przestrzeni. Patrick Meinart przedstawia ten zmysł – znany również jako „głęboka wrażliwość” – i wyjaśnia w jaki sposób można go trenować w treningu mobilności.
Propriocepcja (pochodzi od łac. „proprius” oznaczającego „własny”) obejmuje postrzeganie naszego ciała w przestrzeni i pozycji stawów względem siebie, odczuwanie wysiłku oraz odczuwanie siły i ciężaru przedmiotów.
Receptory odpowiedzialne za percepcję znajdują się w skórze, mięśniach, stawach i powięzi. Receptory tworzą symfonię informacji, która jest przenoszona drogami doprowadzającymi przez rdzeń kręgowy do kory czuciowo-ruchowej w mózgu. Tam zebrane informacje są łączone, porównywane i oceniane z innymi dostępnymi informacjami. Kora czuciowa ma specjalne obszary, które można bezpośrednio przypisać do części ciała. Oznacza to, że reprezentatywne części ciała w korze można prześledzić bezpośrednio, ponieważ te części są mniej więcej takie same dla wszystkich.
Koncepcja propriocepcji sięga Sherringtona. Opisał, że nasze ciało reaguje na siebie, czyli na bodziec, który jest generowany przez ruch mięśni. Jednak propriocepcja nie ogranicza się tylko do pracy mięśni, ale odnosi się również do sygnałów z tętnic, płuc i jelit. Jednak w klasycznym sensie propriocepcja jest rozumiana jako percepcja ruchu. Percepcja zależy od różnicy między oczekiwaną percepcją, a nieoczekiwaną percepcją. Im większa ta różnica, tym silniejsza propriocepcja. Przede wszystkim duże amplitudy ruchu na granicy ruchomości stawów prowadzą do silniejszej propriocepcji. Wynika to nie tylko ze wspomnianej różnicy między oczekiwanym a faktycznym, ale także z wyższego potencjału czynnościowego emanującego z receptorów na granicy ruchliwości. Aktywność receptorów jest najsilniejsza podczas ruchów ekscentrycznych, czyli nieswoistych dla funkcji mięśnia np. prostowanie dla mięśnia zginającego, co prowadzi do silniejszego oddziaływania sygnału na korę czuciową. W efekcie ruch odbierany jest jako bardziej intensywny.
Nasz mózg odżywia się poprzez ruch. Im więcej ruchów jest generowanych, tym silniejsze są bodźce sensoryczne. Im silniejszy bodziec sensoryczny, tym silniejsza potrzeba ruchu. Ruch dostarcza większość sygnałów do naszego mózgu, co oznacza, że utrzymanie funkcji ośrodkowego układu nerwowego zależy od ruchu.
Ruch nie jest możliwy bez wystarczającej stymulacji proprioceptywnej. Aby pracować nad określonym celem motorycznym, potrzebujemy bodźca proprioceptywnego. Nasz mózg integruje informacje proprioceptywne z innymi bodźcami czuciowymi z układu wzrokowego i przedsionkowego. Interakcja wszystkich zarejestrowanych bodźców daje sumę informacji, które nasz mózg może wykorzystać, aby móc wygenerować odpowiednie ruchy. Deficyty w percepcji sensorycznej nieuchronnie prowadzą do deficytów w kontroli motorycznej. Trening mobilności powinien zatem koncentrować się nie tylko na generowanych ruchach, ale także na odczuwaniu. Ponieważ ruch jest zawsze połączeniem umiejętności sensorycznych i motorycznych, automatycznie odnosi się to również do treningu mobilności.
Ćwiczenia ruchowe przede wszystkim aktywują receptory stawów. Ruchy stawów rozciągają torebkę stawową, skórę i mięśnie z jednej strony, podczas gdy druga strona nie jest zestresowana. Ciała Ruffiniego są odpowiedzialne za sygnalizację stresu tkankowego, podczas gdy ciała Paciniego reagują na lokalną kompresję-ucisk. Ruchy bierne skutkują mniejszą percepcją zakresu ruchu. We współpracy z doprowadzającymi mięśniami percepcja ruchu jest silniejsza. Można zatem stwierdzić, że aktywne ruchy prowadzą do silniejszego efektu sygnalizacyjnego, a tym samym poprawiają uczenie się motoryczne.
Zasadniczo trening mobilności powinien być prowadzony z wieloma odmianami ruchu. Im większa zmienność ruchu i zakres ruchu, tym większy wpływ na propriocepcję. Propriocepcja służy kształtowaniu obrazu własnego ciała. Za percepcję samego ciała odpowiadają różne obszary multisensoryczne. Należą do nich między innymi kora czuciowa, części płata czołowego i kora wyspowa. Lepsze postrzeganie Ja cielesnego prowadzi do lepszego postrzegania ciała w przestrzeni, co pozytywnie wpływa również na interakcję z otoczeniem. Prowadzi to do ogólnie lepszych zachowań ruchowych, niezależnie od treningu mobilności. Lepsze postrzeganie własnego ciała ułatwia nam interakcję z otoczeniem.
Ponieważ propriocepcja dotyczy również odczuwania obciążenia, wysiłku i ciężaru, sensowne jest łączenie treningu ruchowego z obciążeniami zewnętrznymi, które należy kontrolować. Ćwiczenia mobilności z obciążeniem służą jako interfejs do treningu siłowego. Ćwiczenia z obciążeniem można wykonywać z taśmami oporowymi lub ciężarkami. Taśmy oporowe są szczególnie przydatne dla początkujących, ponieważ są bezpieczne i mają bardzo zmienny opór. Zmienność rezystancji wynikająca z elastycznych właściwości taśm skutkuje silniejszym wymaganiem kontroli reaktywnej. Reaktywny składnik pracy z taśmami oporowymi wymaga większego zachowania równowagi przez móżdżek, co ma korygujący wpływ na wzorce ruchowe. Jednocześnie móżdżek jest zależny od informacji z receptorów, co prowadzi do pętli kontrolnej aferentów i eferentów czyli doprowadzających i odprowadzających impuls nerwowy. Uwaga: im silniejszy składnik reaktywny podczas pracy z ciężarkami zewnętrznymi, tym silniejszy efekt proprioceptywny.
Ponieważ propriocepcja dotyczy orientacji w przestrzeni, powinna być uwzględniona w treningu mobilności. Ważne jest wykonywanie ćwiczeń wymagających interakcji z otoczeniem. Wykorzystanie obciążeń zewnętrznych, takich jak taśmy oporowe lub ciężarki, to pierwszy krok w tym kierunku. Innym wariantem jest praca z partnerami lub włączenie przeszkód do treningu mobilności. Interakcja z otoczeniem poprawia postrzeganie ciała w przestrzeni, co odpowiada jednemu ze specyficznych „podzmysłów” propriocepcji.
Ze względu na ogromną różnorodność możliwych wariantów trening mobilności to coś więcej niż tylko trening mobilności. Zasadniczo poprawia jakość naszego ruchu i pomaga nam trenować nasze zmysły w odniesieniu do naszego środowiska i otoczenia, wnosząc tym samym ważny wkład w nasze zdrowie.
Autor:
Patrick Meinart
Więcej dowiesz się podczas szkolenia Mobilność z Perspektywy Mózgu już 25.06 w Warszawie oraz podczas konferencji Medical Trainer Summit już 23-25.06.2023r. w Warszawie oraz online!
